Στο φετινό τεύχος της Έκθεσης Ελληνικού Εμπορίου του ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ, περιλαμβάνεται ως «Ειδικό Θέμα» η χωρική κινητικότητα των εμπορικών επιχειρήσεων. Τα σχετικά στοιχεία προέκυψαν ύστερα από επιτόπια καταγραφή και διαχρονική μελέτη της επιχειρηματικότητας σε εμπορικά κέντρα των πόλεων, στο πλαίσιο μιας πρωτοβουλίας που έχει ξεκινήσει το ΙΝΕΜΥ από το 2010 με τη δημιουργία της «Γεωβάσης». Πιο συγκεκριμένα, η επεξεργασία των δεδομένων που συλλέγονται σε εξαμηνιαία βάση μέσω επιτόπιων καταγραφών οδήγησε στη μελέτη της επιχειρηματικής κινητικότητας των αγορών και σε ανάλυση της λειτουργικής αναδιάρθρωσης των εμπορικών περιοχών. Η μελέτη των χωρο-κοινωνικών επιπτώσεων που σχετίζονται με τη λειτουργία και εγκατάσταση των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου κατατάσσεται πολύ υψηλά στις προτεραιότητες του ερευνητικού έργου της Ελληνικής Συνομοσπονδίας Επιχειρηματικότητας και Εμπορίου. Και τούτο, όπως επισημαίνει ο Πρόεδρός της, Βασίλης Κορκίδης, διότι οι αλλαγές που συντελούνται στην οικονομία τα τελευταία χρόνια επηρεάζουν σημαντικά τη χωροταξία των επιχειρήσεων. Συμπληρώνονται, λοιπόν, επτά έτη συνεχόμενης παρατήρησης και αποτύπωσης των αλλαγών που συμβαίνουν στη χωρική και λειτουργική διάρθρωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ωστόσο, αν εξεταστεί το σύνολο της αγοράς,  υπάρχουν ουσιαστικές λεπτομέρειες που υποεκτιμούνται και οι οποίες αποκαλύπτουν διεργασίες σχετικά με τη λειτουργική αναδιάρθρωση ολόκληρων περιοχών. Για παράδειγμα, μπορεί το ποσοστό των ανοιχτών επιχειρήσεων να παραμένει σταθερό, πρόκειται, όμως, για τις ίδιες επιχειρήσεις που συνεχίζουν να λειτουργούν στην περιοχή; Υπάρχει στασιμότητα ως προς την κλαδική διάρθρωση ή καταγράφονται αλλαγές με νέες επιχειρήσεις να εγκαθίστανται σε ήδη παγιωμένες πιάτσες εμπορικών ή/και άλλων δραστηριοτήτων; Οι νέες επιχειρήσεις αναζωογονούν μια περιοχή αντικαθιστώντας ανενεργές επαγγελματικές στέγες ή αντικαθιστούν άλλες εν λειτουργία επιχειρήσεις εκτοπίζοντάς τις; Παρατηρούνται διακλαδικές ή ενδοκλαδικές διαφοροποιήσεις και, αν ναι, ποιες είναι αυτές;  Η ειδική έρευνα επιδιώκει ακριβώς να απαντήσει σε ερωτήματα όπως τα παραπάνω.  Η εξέλιξη των ανενεργών επαγγελματικών στεγών παρουσιάζει ιστορικό υψηλό τον Σεπτέμβριο του 2013 αγγίζοντας το 31,35%. Εντός του επόμενου έτους παρατηρείται τάση αποκλιμάκωσης και από τον Σεπτέμβριο του 2014 μέχρι και την πρόσφατη καταγραφή (του Σεπτεμβρίου 2017) διαπιστώνονται τάσεις σταθεροποίησης τους στο 28% περίπου του συνόλου των επιχειρηματικών στεγών. Σε γενικές γραμμές φαίνεται ότι το σύνολο των ανενεργών επαγγελματικών στεγών αυξάνεται οριακά κατά 0,24% σε σχέση με την προηγούμενη καταγραφή και επανέρχεται περίπου στα επίπεδα του προηγούμενου Σεπτεμβρίου. Όμως η αύξηση αυτή δεν είναι καθολική και το ποσοστό αυτό διαμορφώνεται κυρίως από μία σημαντικότατη μείωση των ενεργών επαγγελματικών στεγών στο Χαλάνδρι (-2,5%) αλλά και τις σημαντικές μειώσεις που παρατηρούνται στην Πάτρα και στο Μαρούσι (-0,56% και -1,08%). Λόγω των διαφορετικών μεγεθών κάθε αγοράς οι μεγάλες αυξήσεις των ανενεργών επαγγελματικών στεγών σε σχετικά μικρές αγορές «αντισταθμίζονται» από τις μικρές μειώσεις που παρατηρούνται σε μεγαλύτερες αγορές, όπως αυτή της Αθήνας.

Τα τελευταία συμπεράσματα

Σε επίπεδο συνόλου καταγραφών η επιβεβαιωμένη επιχειρηματική κινητικότητα που παρατηρείται τον Σεπτέμβριο του 2017, με έναρξη του χρόνου εξέτασης τον Μάρτιο του ίδιου έτους, ανέρχεται σε 1.192 περιπτώσεις, οι οποίες αναλύονται στις εξής συνιστώσες: 

-Θετική κινητικότητα. Επιχειρήσεις που άνοιξαν αυτό το εξάμηνο: 388. Πρόκειται για περιπτώσεις αναζωογόνησης της αγοράς, καθώς νέες επιχειρήσεις ανοίγουν στη θέση κενών (για περισσότερο από ένα εξάμηνο) επαγγελματικών στεγών. Η περίπτωση αυτή συμβάλλει θετικά στο ισοζύγιο ενεργών-ανενεργών επαγγελματικών στεγών.

 -Αρνητική κινητικότητα. Επιχειρήσεις που έκλεισαν αυτό το εξάμηνο: 581. Η περίπτωση αυτή αφορά επιχειρήσεις που είχαν καταγραφεί ως ανοιχτές/ενεργές τον Μάρτιο του 2017 και τον Σεπτέμβριο του 2017 καταγράφηκαν ως κλειστές/ανενεργές επαγγελματικές στέγες. Η περίπτωση αυτή συμβάλλει αρνητικά στο ισοζύγιο ενεργών-ανενεργών επαγγελματικών στεγών.

Το σύνολο των περιπτώσεων κινητικότητας αντιστοιχεί στο 4,65% του συνόλου των καταγεγραμμένων επαγγελματικών στεγών. Ο μεγαλύτερος όγκος κινητικότητας παρατηρείται στο λιανικό εμπόριο, 3 όπου συγκεντρώνεται το 57,63% του συνόλου των περιπτώσεων κινητικότητας. Αυτή η κινητικότητα του εμπορίου αντιστοιχεί στο 2,68% της καταγεγραμμένης επιχειρηματικότητας. Με άλλα λόγια περίπου τρεις στις 100 επιχειρήσεις που καταγράφηκαν τον Σεπτέμβριο του 2017 είναι εμπορικές και παρουσιάζουν μία οιασδήποτε μορφής κινητικότητα στη διάρκεια του εξαμήνου αναφοράς. 

Στις εμπορικές επιχειρήσεις παρατηρούνται 333 (48,47%) περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας, τρεις (0,44%) περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης για επιχειρήσεις που άνοιξαν  σε θέση κλειστών κι έκλεισαν μέσα στο εξάμηνο, 218 (31,88%) περιπτώσεις θετικής κινητικότητας και 132 (19,21%) περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης για επιχειρήσεις που αντικατέστησαν άλλες  ανοιχτές επιχειρήσεις αυτό το εξάμηνο.

Σημειώνεται ότι σε απόλυτο αριθμό κλείνουν περισσότερες εμπορικές επιχειρήσεις από όσες ανοίγουν, καθώς η αρνητική κινητικότητα είναι μεγαλύτερη από τη θετική κινητικότητα. Επιπλέον 109 εμπορικές επιχειρήσεις, από τις 132 της αντικατάστασης, άνοιξαν το τελευταίο εξάμηνο σε θέση άλλων εμπορικών επιχειρήσεων. Ως τάση, έστω και ισχνού δυναμισμού, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το γεγονός ότι σε 17 περιπτώσεις νέες εμπορικές επιχειρήσεις έρχονται και αντικαθιστούν ενεργές επιχειρήσεις από το φάσμα της εστίασης και των υπηρεσιών. Αντίστοιχα με το εμπόριο η εστίαση εμφανίζει σχετικά όμοια ποσοστά ως προς την κινητικότητα, αλλά με σαφώς μικρότερο όγκο παρατηρήσεων, καθώς η συνολική κινητικότητα της εστίασης ανέρχεται στις 269 παρατηρήσεις. Αναλυτικότερα ο κλάδος της εστίασης παρουσιάζει 128 (47,58%) περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας, τρεις (1,12%) περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης που άνοιξαν σε θέση κλειστών κι έκλεισαν στην πορεία, τέσσερις (1,49%) περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης  που άνοιξαν  σε θέση ανοιχτών κι έκλεισαν αυτό το εξάμηνο. Θετική κινητικότητα παρατηρείται σε 84 (31,23%) περιπτώσεις, ενώ κινητικότητα αντικατάστασης, που πήραν τη θέση άλλων  ανοιχτών επιχειρήσεων αυτό το εξάμηνο, παρατηρείται σε 50 (18,59%) περιπτώσεις. Έτσι, όπως και στο εμπόριο, φαίνεται να κλείνουν περισσότερες επιχειρήσεις εστίασης από αυτές που ανοίγουν. Το 90% των περιπτώσεων αντικατάστασης άλλων ανοιχτών αφορά ομοειδείς επιχειρήσεις. Το γεγονός αυτό μαρτυρά μία έντονη τάση «ανακύκλωσης» των επαγγελματικών στεγών ίδιου κλάδου, εύρημα το οποίο συμφωνεί με την κατάσταση που επικρατεί και στο εμπόριο. Ο μικρότερος όγκος κινητικότητας παρουσιάζεται στους λοιπούς κλάδους που αφορούν κυρίως παροχή υπηρεσιών. Εδώ παρατηρούνται 237 περιπτώσεις κινητικότητας με τον μεγαλύτερο όγκο αυτών να είναι περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας, που ανέρχονται σε 120 (50,85%). Η θετική κινητικότητα αριθμεί 86 (36,02%) περιπτώσεις και η κινητικότητα αντικατάστασης άλλων ανοιχτών αφορά 30 (12,71%) περιπτώσεις. Ως προς την κινητικότητα αντικατάστασης ανοιχτών, δύο στις τρεις νέες επιχειρήσεις λοιπών κλάδων έρχονται και αντικαθιστούν ενεργές επιχειρήσεις του εμπορίου. 

Η γεωγραφική αποτύπωση

Σε γεωγραφικό επίπεδο η Θεσσαλονίκη φαίνεται να συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο όγκο περιπτώσεων κινητικότητας με 292 καταγραφές. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στο 24,5% του συνόλου των περιπτώσεων κινητικότητας.

Ακολουθεί η Αθήνα με 158 περιπτώσεις κινητικότητας εκ των οποίων οι 59 αφορούν θετική κινητικότητα και οι 78 αρνητική. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η εσωτερική κατανομή της κινητικότητας, όπου φαίνεται ότι οι μισές περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας παρατηρούνται στο Κολωνάκι (39) και το 1/5 αυτών στα Εξάρχεια (17 περιπτώσεις). Αντίστοιχα ο μεγαλύτερος όγκος ανοιγμάτων παρατηρείται πάλι στο Κολωνάκι –το 42,4% του συνόλου της θετικής κινητικότητας που παρατηρείται το εξάμηνο αναφοράς στην Αθήνα. Το εμπορικό τρίγωνο εμφανίζει μηδενικό ισοζύγιο ενεργών-ανενεργών επαγγελματικών στεγών, καθώς έκλεισαν ακριβώς όσες νέες επιχειρήσεις άνοιξαν (16).

Πολύ κοντά στην Αθήνα, ως προς τον συνολικό όγκο των περιπτώσεων κινητικότητας, βρίσκεται και ο Πειραιάς με 156 περιπτώσεις. Εκτός όμως από τον συνολικό αριθμό και η κατανομή μεταξύ θετικών και αρνητικών περιπτώσεων κινητικότητας παρουσιάζεται ανάλογη με αυτή της Αθήνας, καθώς το εξεταζόμενο εξάμηνο έκλεισαν 79 επιχειρήσεις και άνοιξαν 58. Περισσότερες από τις μισές επιχειρήσεις που έκλεισαν εντοπίζονται στο κέντρο του Πειραιά (55,7% ήτοι 44 περιπτώσεις), γεγονός που αντισταθμίζεται από τον μεγάλο όγκο επιχειρήσεων που άνοιξαν στην περιοχή (40 νέες επιχειρήσεις, το 65,97% του συνόλου της θετικής κινητικότητας που παρατηρείται στον Πειραιά).

Η Καλλιθέα είναι η περιοχή που παρουσιάζει το τέταρτο κατά σειρά μεγαλύτερο πλήθος περιπτώσεων κινητικότητας (134), αλλά και τον μεγαλύτερο όγκο αρνητικής κινητικότητας, καθώς 82 επιχειρήσεις (το 65,67% του συνολικού όγκου κινητικότητας) έκλεισαν το εξάμηνο αναφοράς. Την ίδια περίοδο άνοιξαν 37 επιχειρήσεις, δημιουργώντας έτσι ένα σημαντικό αρνητικό ισοζύγιο και επιτείνοντας με αυτόν τον τρόπο την ήδη δυσμενή ως προς τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες εικόνα της περιοχής. Ακολουθεί η Πάτρα με 112 περιπτώσεις κινητικότητας και ένα σημαντικό αρνητικό ισοζύγιο, καθώς το προηγούμενο εξάμηνο έκλεισαν 53 επιχειρήσεις και άνοιξαν 37.

Ακολουθεί σε σειρά όγκου κινητικότητας η περιοχή του Περιστερίου, όπου καταγράφονται 72 παρατηρήσεις κινητικότητας. Στο Περιστέρι έκλεισαν 33 επιχειρήσεις το εξάμηνο αναφοράς, άνοιξαν 26 νέες επιχειρήσεις στη θέση ανενεργών επαγγελματικών στεγών και 12 νέες επιχειρήσεις άνοιξαν σε θέση ενεργών επιχειρήσεων. 

Στη Ν. Ιωνία παρατηρούνται 65 περιπτώσεις κινητικότητας εκ των οποίων οι 27 ανήκουν στην αρνητική και οι 23 στη θετική κινητικότητα, ενώ 19 επιχειρήσεις άνοιξαν σε θέση άλλων ανοιχτών στη διάρκεια του εξαμήνου. 

Η Γλυφάδα, παρά τον μικρό όγκο περιπτώσεων κινητικότητας που παρουσιάζει (40 περιπτώσεις), είναι η μόνη περιοχή που εμφανίζει θετικό ισοζύγιο, καθώς έκλεισαν 11 επιχειρήσεις και άνοιξαν 16.