Για να δει τι κινδύνους διατρέχει μια ευρωπαϊκή δημοκρατία που υφίσταται μια μοναδικά εξουθενωτική οικονομική κρίση, η Ευρώπη δεν έχει παρά να κοιτάξει στο κατώφλι της: στο παράδειγμα της Ελλάδας.

Μια ύφεση της τάξης του 10% τουλάχιστον μπορεί να είναι κάτι πρωτοφανές στη μεταπολεμική ιστορία για τα περισσότερα εκβιομηχανισμένα κράτη, αλλά αυτό ακριβώς προβλέπει η UniCredit για την Ευρωζώνη, τη Βρετανία και τις ΗΠΑ μετά το ξέσπασμα της κρίσης του κορονοϊού. Η εμπειρία που είχε η Ελλάδα μπορεί να είναι διαφορετική, αλλά ήταν συγκρίσιμου μεγέθους – με σοβαρές συνέπειες που οι πολιτικοί του πλανήτη οφείλουν να αναλογιστούν.

Η κρίση χρέους που βίωσε η Ελλάδα την περασμένη δεκαετία προκάλεσε δραματικό πλήγμα στην ανάπτυξη, που έκανε ακόμη οξύτερο η λιτότητα που έπληξε πρώτα τους πιο ευάλωτους κοινωνικά, καθώς εκτοξεύθηκε η ανεργία. Η οικονομική καταστροφή ενδυνάμωσε τις ακραίες τάσεις, που ενίσχυσαν με τη σειρά τους και οι πολιτικές ευθύνες που υπήρχαν για την κατάσταση. Η ιστορία αυτή είναι ένα «καμπανάκι» για το τι μπορεί να προκύψει από τέτοιες κρίσεις, σύμφωνα με τον πρώην πρωθυπουργό, Αντώνη Σαμαρά.

«Είναι αδύνατον να αποφύγεις τις σεισμικές δονήσεις», δηλώνει ο πρώην πρωθυπουργός, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα όταν η οικονομία συρρικνωνόταν με ετήσιο ρυθμό που υπερέβαινε το 8%.

«Όταν ο φόβος γίνεται πανικός, τότε η δυσαρέσκεια μετατρέπεται σε οργή, το μείγμα είναι εκρηκτικό», προσθέτει.

Το πόσο άσχημα θα χτυπηθεί η παγκόσμια ανάπτυξη από την κρίση του κορονοϊού δεν είναι ακόμη σαφές, αλλά φαίνεται ότι ο υπόλοιπος κόσμος μπορεί να πάρει αν μη τι άλλο μια ιδέα από αυτά που πέρασε η Ελλάδα. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας προειδοποιεί ότι φέτος μπορεί να χαθούν 25 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, ενώ η Goldman Sachs αναμένει ότι η ανεργία στις ΗΠΑ θα φτάσει το 15%. Ορισμένοι οικονομολόγοι συγκρίνουν τη σημερινή κατάσταση ακόμη και με την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης.

Η κατάρρευση της Ελλάδας άφησε χωρίς δουλειά σχεδόν το 30% του εργατικού δυναμικού της, ενώ η ανεργία στους νέους ξεπέρασε το 50%. Περισσότερα από τα μισά δάνεια στους ισολογισμούς των τραπεζών της «κοκκίνισαν». Η οικονομία συρρικνώθηκε περίπου κατά 25% μέσα σε μία δεκαετία, ενώ το ποσοστό των ατόμων σε κίνδυνο ένδειας έφθασε σε επίπεδα που δεν παρατηρούνται κανονικά σε περιόδους ειρήνης.

Η λιτότητα που επιβλήθηκε στην Ελλάδα από τους πιστωτές της εξακολουθεί να είναι αισθητή ακόμη και σήμερα. Ο απλός κόσμος έχασε περίπου το 20% του διαθέσιμου εισοδήματός του και οι μη καταβληθέντες φόροι τριπλασιάστηκαν μέσα σε εννέα χρόνια, φτάνοντας τα 104 δισεκατομμύρια ευρώ στο τέλος του 2018.

Εν τω μεταξύ, πέντε πρωθυπουργοί απομακρύνθηκαν από την εξουσία εν μέσω λαϊκής δυσαρέσκειας για την κατάσταση της οικονομίας. Ο τελευταίος από αυτούς ήταν ο Αντώνης Σαμάρας, ένας από τους ελάχιστους ηγέτες παγκοσμίως που έχουν κληθεί να διαχειριστούν τις συνέπειες μιας τόσο μεγάλης κατάρρευσης.

Όντας στην κυβέρνηση από το 2012 έως το 2015, είδε τη Χρυσή Αυγή να κεφαλαιοποιεί τις κοινωνικές συνέπειες της πτώσης, υιοθετώντας μια ρατσιστική και νεοναζιστική ρητορική, και να γίνεται το τρίτο σε δύναμη πολιτικό κόμμα στη χώρα.

Όταν ένας από τους οπαδούς της δολοφόνησε τον Παύλο Φύσσα, το 2013, ο Σαμαράς αναγκάστηκε να αναλάβει δράση. Συνέλαβε όλα τα ηγετικά μέλη της και η Χρυσή Αυγή δεν ανέκαμψε ξανά.

Ο Αντώνης Σαμαράς «γύρισε» την οικονομία, η οποία άρχισε σταδιακά να ανακάμπτει, για να ηττηθεί από μια διαφορετική μορφή λαϊκισμού, όταν ο πρώην κομμουνιστής Αλέξης Τσίπρας κέρδισε την εξουσία με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ένα επίσης νεοαφιχθέν πολιτικό κίνημα, η αριστερή πλατφόρμα του οποίου απαιτούσε μια πιο επιθετική αντιπαράθεση με τους πιστωτές της Ελλάδας.

Αυτό που μπορεί να βοηθήσει τις χώρες να αποφύγουν τις πολιτικές αναταραχές που έζησε η Ελλάδα είναι ότι ο κορονοϊός δεν είναι υπαιτιότητα κανενός, οπότε δεν υπάρχει εύκολος αποδιοπομπαίος τράγος, επισημαίνει ο Μανόλης Γαλενιανός, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Επιπλέον, η κάμψη δεν οφείλεται σε διαρθρωτικές ανισορροπίες, όπως το υψηλό χρέος ή τα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, οπότε η ανάπτυξη θα μπορούσε, θεωρητικά, να συνεχιστεί κανονικά στη συνέχεια, εφόσον η παραγωγική ικανότητα της οικονομίας δεν υποστεί σοβαρή ζημιά, τονίζει.

Το καλοκαίρι της δυσαρέσκειας

Η επικείμενη ύφεση «είναι πολύ διαφορετική από την κρίση της Ευρωζώνης», λέει ο Πάνος Τσακλόγλου, καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και από τους διαπραγματευτές της Ελλάδας με τους Ευρωπαίους πιστωτές της. «Είναι εξωγενής, καθώς δεν οφείλεται σε λάθη πολιτικής. Είναι συμμετρική, καθώς επηρεάζει όλες τις χώρες, και ενδέχεται να δημιουργήσει σοβαρά αρνητικές διασυνοριακές εξωτερικότητες».

Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, από τη Γερμανία μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν επίσης θέσει σε εφαρμογή ενισχυμένα και στοχοθετημένα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας για να περιορίσουν τις οικονομικές επιπτώσεις στους εργαζόμενους κατά τη διάρκεια της επιδημίας, ένα μαξιλάρι στο οποίο η Ελλάδα δεν είχε τη δυνατότητα να καταφύγει.

Παρ’ όλα αυτά, η Σωτηρία Θεοδωροπούλου, ερευνήτρια με έδρα τις Βρυξέλλες στο Ευρωπαϊκό Συνδικαλιστικό Ινστιτούτο, προειδοποιεί ότι η σημερινή κρίση, εάν δεν αντιμετωπιστεί επαρκώς, θα μπορούσε να προκαλέσει ολέθριες πολιτικές αναταράξεις, φέρνοντας ένα καλοκαίρι δυσαρέσκειας για τους φτωχότερους της κοινωνίας.

«Οι άνθρωποι που δεν εργάζονται με τυποποιημένες συμβάσεις εργασίας, όσοι εργάζονται με προσωρινές συμβάσεις εργασίας και οι εργαζόμενοι με μερική απασχόληση δεν απολαμβάνουν το ίδιο επίπεδο προστασίας ή κοινωνικών παροχών για να αντιμετωπίσουν την καταιγίδα», επισημαίνει.

Όπως συνέβη και στο παράδειγμα της Ελλάδας, η κ. Θεοδωροπούλου λέει ότι ένα αφήγημα στο οποίο μπορούν να πατήσουν τα λαϊκιστικά κόμματα είναι η αντίληψη ότι άλλες χώρες δεν δείχνουν αλληλεγγύη. Ο αρχηγός της αντιπολίτευσης στην Ιταλία, ο Ματέο Σαλβίνι, υπογράμμισε αυτό το συναίσθημα στις 27 Μαρτίου, λέγοντας ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι «μια φωλιά φιδιών και τσακαλιών» και οι ψηφοφόροι θα πρέπει τελικά να σκεφτούν να την αφήσουν.

Για την ώρα, ο Αντώνης Σαμάρας λέει ότι οι κυβερνήσεις μπορούν να μετριάσουν τις πολιτικές επιπτώσεις μόνο αν ο κόσμος δει ότι διαχειρίζονται αποτελεσματικά την κρίση. Οι ηγέτες καλούνται να περπατήσουν σε τεντωμένο σκοινί, ισορροπώντας μεταξύ «αποφασιστικότητας και συμπόνιας» και πρέπει να σκέφτονται αντισυμβατικά, κάτι που αφορά και τα σχέδια έκτακτης ανάγκης, λέει.

«Εάν οι ευρωπαϊκές οικονομίες αφεθούν να καταρρεύσουν, χωρίς αυτή η κρίση να είναι δική τους υπαιτιότητα, αυτό θα οδηγήσει σε άνοδο του ευρωσκεπτικισμού», προειδοποιεί ο Αντώνης Σαμαράς. «Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην πλήρη αποσύνθεση της ΕΕ», καταλήγει.