Η Πολωνία ήταν εκεί από όπου άρχισε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και εκεί από όπου η Σοβιετική αυτοκρατορία άρχισε να καταρρέει. Τώρα η χώρα μπορεί να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην ευρωπαϊκή ιστορία, γι' άλλη μια φορά. Ο αγώνας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες και της πολωνικής κυβέρνησης μετασχηματίζεται σε υπαρξιακό τεστ για την ΕΕ.

Τον Δεκέμβριο, για πρώτη φορά, η Επιτροπή ξεκίνησε την επίσημη διαδικασία που θα μπορούσε να στερήσει από ένα κράτος μέλος τα δικαιώματα ψήφου του. Η πολωνική κυβέρνηση κατηγορείται για παραβίαση των θεμελιωδών αρχών της ΕΕ, που περιλαμβάνουν «δημοκρατία, ισότητα, κράτος δικαίου και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Η μάχη για την Πολωνία μετατρέπεται σε υπόθεση ελέγχου της δύναμης του λαϊκισμού -όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά σε όλο τον κόσμο. Ο Charles Kupchan, ο οποίος διηύθυνε το ευρωπαϊκό τμήμα του Λευκού Οίκου επί Ομπάμα, έγραψε την περασμένη εβδομάδα: «Με τις Ηνωμένες Πολιτείες να μην αναλαμβάνουν δράση, εναπόκειται στην Ευρωπαϊκή Ένωση να υπερασπιστεί τις αρχές και τις πρακτικές μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Η μοίρα της Πολωνίας, της Ευρώπης και της Δύσης είναι σε κίνδυνο».

Όμως, όσοι ελπίζουν ότι η ΕΕ θα κερδίσει μια αποφασιστική μάχη κατά του λαϊκιστικού απολυταρχισμού στην Πολωνία ενδέχεται να απογοητευθούν. Ένας συνδυασμός πολιτικών και στρατηγικών προβληματισμών είναι πιθανότερο να οδηγήσει σε ακατάστατο συμβιβασμό.

Οι κινήσεις της πολωνικής κυβέρνησης που έχουν ανησυχήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση περιλαμβάνουν τη μετατροπή του κρατικού ραδιοτηλεοπτικού φορέα σε έναν βραχίονα προπαγάνδας της κυβέρνησης. Αλλά ο βασικός κορμός της διαμάχης είναι ένα σύνολο νέων νόμων, που έχουν ανοίξει τον δρόμο στον κυβερνητικό έλεγχο των πολωνικών δικαστηρίων.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αγωνιζόταν για πολύ καιρό και σκληρά, πριν αναλάβει δράση όσον αφορά την Πολωνία. Γνωρίζει ότι, από πολλές σημαντικές πλευρές, η Πολωνία παραμένει μια σωστή δημοκρατία. Η κρατική τηλεόραση είναι ένα «κακό αστείο», αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν δυνατά ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και δραστήρια κόμματα στην αντιπολίτευση. Ωστόσο, η πολωνική κυβέρνηση έχει αρχίσει ήδη να κάνει τη ζωή πιο δύσκολη στα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και επίσης προωθεί «μεταρρυθμίσεις» στο εκλογικό σύστημα, που αυξάνουν τους φόβους για την ακεραιότητα των μελλοντικών εκλογών.

Οι αρχές της ΕΕ θεώρησαν ότι έπρεπε να τραβήξουν μια γραμμή. Ωστόσο, γνωρίζουν επίσης ότι η Πολωνία είναι ενδεχομένως μια «lose, lose» περίπτωση γι' αυτούς. Εάν δεν αναλάβει δράση η ΕΕ, θα κατηγορηθεί ότι αγνοεί τις απειλές κατά της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Αλλά με το να αναλάβει δράση, οι αρχές στις Βρυξέλλες επιτρέπουν σε μια εθνικιστική κυβέρνηση να υποστηρίξει ότι ξένοι γραφειοκράτες προσπαθούν να υπονομεύσουν την πολωνική ανεξαρτησία.

Ακόμα χειρότερα, αυτή είναι μια μάχη όπου η ΕΕ ίσως χάσει. Η Ουγγαρία, η οποία ολισθαίνει στον απολυταρχικό λαϊκισμό, απειλεί να ασκήσει βέτο σε οποιαδήποτε κίνηση εναντίον της Πολωνίας. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να παρουσιάσει την ΕΕ ανίσχυρη, διχασμένη και ανίκανη να υπερασπιστεί τις βασικές της αξίες.

Οι κίνδυνοι για την ΕΕ αυξάνονται, μόνο επειδή η πολωνική κυβέρνηση μπορεί να εγείρει το επιχείρημα ότι την έχουν απομονώσει αδικαιολόγητα. Η ουγγρική κυβέρνηση, υπό την ηγεσία του Βίκτορ Ορμπαν, έχει προχωρήσει ακόμη περισσότερο από την Πολωνία στην υπονόμευση της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης και των δικαστηρίων, αλλά έχει, μέχρι στιγμής, αποφύγει τη μομφή.

Ένας λόγος μπορεί να είναι ότι την ΕΕ απλώς «την είχε πάρει ο ύπνος στο τιμόνι», καθώς ο κ. Ορμπαν έκανε τις κινήσεις του. Ωστόσο, μια λιγότερο ευχάριστη εξήγηση είναι ότι ο κ. Ορμπαν έχει πάρει προφυλάξεις με το να διατηρήσει το κόμμα του, το Fidesz, μέσα στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), που είναι η κυρίαρχη ομάδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ως αποτέλεσμα έχει ισχυρούς φίλους στη Γερμανία. Αντίθετα, το κυβερνών κόμμα «Law and Justice» της Πολωνίας, υπό την ηγεσία του Jaroslaw Kaczynski, βρίσκεται εκτός του ΕΛΚ.

Το επιχείρημα ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένοχη για διπλά πρότυπα ενισχύεται από τα γεγονότα στην Ισπανία, όπου εκλεγμένοι πολιτικοί είναι στη φυλακή λόγω διεξαγωγής δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία της Καταλονίας. Η ΕΕ μπορεί να απαντήσει ότι το δημοψήφισμα ήταν παράνομο και ότι τα ισπανικά δικαστήρια ενήργησαν μέσα στα όρια του τρέχοντος συντάγματος και πως σεβάστηκαν την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης. Παρ' όλα αυτά, η κυβέρνηση στη Βαρσοβία θα επισημάνει ότι είναι η Ισπανία -όχι η Πολωνία- που σήμερα φυλακίζει τους πολιτικούς της αντιπολίτευσης.

Το επιχείρημα της πολωνικής κυβέρνησης ότι διαχωρίζεται λόγω του πολιτισμικού συντηρητισμού και της κριτικής της για την ΕΕ μπορεί να ρίξει αρκετό καπνό για να συγκαλύψει τη σαφή απειλή κατά του κράτους δικαίου στην Πολωνία. Και αυτό, σε συνδυασμό με ευρύτερες γεωπολιτικές πιέσεις, θα μπορούσε να ωθήσει τις Βρυξέλλες και τη Βαρσοβία σε συμβιβασμό.

Ειδικά η γερμανική κυβέρνηση είναι πολύ διχασμένη σχετικά με την ανάληψη δράσης κατά της Πολωνίας. Για ιστορικούς και γεωγραφικούς λόγους, θεωρεί τη συμφιλίωση με την Πολωνία ως κρίσιμη επιταγή.

O συμβιβασμός μπορεί ήδη να είναι στα σκαριά. Την περασμένη εβδομάδα, η Πολωνία έκανε ανασχηματισμό στην κυβέρνησή της και απομάκρυνε ορισμένους από τους ανθρώπους που θεωρούνταν «τρελοί» στις Βρυξέλλες. Οι πρώτες συνομιλίες μεταξύ της πολωνικής κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διεξήχθησαν με ευγενικούς όρους. Στη Βαρσοβία, υπάρχει τώρα η συζήτηση ότι η πολωνική κυβέρνηση μπορεί να βρει κάποιες επιφανειακές παραχωρήσεις, με την ελπίδα ότι έτσι θα εξαγοράσει την Επιτροπή.

Η ΕΕ, που είναι ήδη πολύ απασχολημένη με τη μεταρρύθμιση της ευρωζώνης και το Brexit, μπορεί να κλίνει προς το να αρπάξει οποιοδήποτε κλαδί ελιάς προσφέρει η Πολωνία. Αλλά αυτό θα ήταν λάθος.

Τα ερωτήματα που τίθενται για την ΕΕ από την Πολωνία και την Ουγγαρία είναι, τελικά, ακόμη πιο θεμελιώδη από το πρόβλημα του Brexit. Προκαλούν την ίδια τη βάση της ΕΕ ως μια κοινότητα δημοκρατικών, νομοταγών εθνών.

Εάν η ΕΕ αποφύγει τώρα το πολωνικό ζήτημα, αυτό θα επιστρέψει αργότερα για να τη στοιχειώσει.