Nεγκαβάτ εναντίον μεγαβάτ: H επανάσταση στην αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας έρχεται με τα νεγκαβάτ και την απόκριση ζήτησης, δύο σχετικά καινούργιες έννοιες που εισήγαγε στο λεξιλόγιο της αγοράς ηλεκτρισμού η ΕΕ με το ¨Καθαρό Πακέτο” για την Ενέργεια και οι οποίες αποκτούν σοβαρή επιχειρηματική διάσταση με τη νέα μεταρρύθμιση που προωθούν οι Βρυξέλλες .
Σήμερα το μέγεθος της αγοράς του demand response (απόκριση ζήτησης) στην Ευρώπη υπολογίζεται σε περίπου 20 GW. Σύμφωνα με τους ειδικούς ως το 2030 θα έχει φθάσει στα 160 GW, μέγεθος που αντιστοιχεί στο διπλάσιο της παραγωγής ηλεκτρισμού από άθρακα και αέριο στη Γερμανία
Τι είναι όμως ακριβώς η απόκριση της ζήτησης; Το βασικό επιχειρηματικό μοντέλο, που ακολουθούν οι (ακόμα) λίγες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό είναι ότι βοηθούν τις βιομηχανικές επιχειρήσεις να χρησιμοποιούν την ευελιξία κατά τη διάρκεια της παραγωγικής τους διαδικασίας για να αποκομίζουν κέρδος από το ενεργειακό σύστημα, πράγμα που ταυτόχρονα βοηθά το δίκτυο ηλεκτρισμού να ανταπεξέρχεται στη μη σταθερή εισροή ενέργειας από τις ΑΠΕ.
Πρακτικά αυτό που πουλούν, ο εταιρίες διαχείρισης της ζήτησης, οι aggregators, είναι υπηρεσίες ευελιξίας, δηλαδή την ικανότητα να διαθέσουν ενέργεια στο σύστημα μετά από σχετική προειδοποίηση του Διαχειριστή Μεταφοράς, ο οποίος πρέπει να διατηρεί το δίκτυο σε συνεχή ισορροπία ανά δευτερόλεπτο.
Οι περισσότεροι aggregators λειτουργούν σήμερα με πελάτες διάφορες βιομηχανικές μονάδες, ενώ υπάρχουν εταιρίες που απευθύνονται και στα νοικοκυριά. Από τους πελάτες τους δημιουργούν ένα “pool” διαθέσιμης ηλεκτρικής ενέργειας, πρακτικά ένα άθροισμα ωρών μέσα στη διάρκεια της ημέρας κατά τις οποίες οι πελάτες αυτοί δεν πρόκειται να καταναλώσουν ρεύμα ή θα περιορίσουν την κατανάλωσή τους, το οποίο οι εταιρίες διαχείρισης της ζήτησης το “πωλούν” στους Διαχειριστές Δικτύου. Το μεγαλύτερο μέρος του εσόδου που αποκομίζουν από αυτή την υπηρεσία το μετακυλίουν στους πελάτες τους. Πρόκειται για καθαρή παροχή υπηρεσίας, χωρίς εξοπλισμό παραγωγής ενέργειας.
Για τη λειτουργία της όλης υπηρεσίας, ο aggregator εγκαθιστά μία ηλεκτρονική συσκευή στη μονάδα του πελάτη, η οποία συνδέει τον πελάτη με την πλατφόρμα του aggregator. Oι συσκευές αυτές εγκαθίστανται δωρεάν. Η πλατφόρμα, η οποία στην ουσία είναι ένα λογισμικό, συγκεντρώνει όλες τις πληροφορίες για τις βιομηχανικές μονάδες που βρίσκονται στο pool , το οποίο από πλευράς μεγέθους μπορεί να συγκριθεί με μία μονάδα παραγωγής.
Στο τέλος της ημέρας , το σύστημα ηλεκτρισμού δεν κάνει διάκριση αν αυξάνεις την παραγωγή ή αν μειώνεις τη ζήτηση.
Ενα ηλεκτρικό σύστημα πρέπει κατά βάση να παρέχει δύο πράγματα. Την κιλοβατώρα και τη συνεχή, ανά δευτερόλεπτο διασφάλιση της ισορροπίας ανάμεσα στην προσφορά και τη ζήτηση. Το demand response έρχεται ακριβώς να “κουμπώσει” με τη δεύτερη αυτή ανάγκη, η οποία αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία με την είσοδο των ΑΠΕ στο σύστημα, λόγω της μεγάλης στοχαστικότητας της ανανεώσιμης ενέργειας.
Με τους νέους μηχανισμούς που εισάγονται στην αγορά, ηλεκτρισμού, όπως τα προϊόντα επάρκειας ισχύος (Capacity products), τις αγορές εξισορρόπησης και γενικότερα τις αγορές χονδρικής, η αγορά για το demand response θα αυξάνεται συνεχώς. Ο βασικός μοχλός ανάπτυξης είναι η αλλαγή του ίδιου του ενεργειακού μείγματος με την είσοδο όλο και περισσότερων ΑΠΕ στο σύστημα, καθώς αυξάνεται η ανάγκη για ευέλικτα προϊόντα: ‘Οταν δεν φυσά ή δεν έχει ήλιο, οι aggregators προσφέρουν Megawatt ή για την ακρίβεια Negawatt, αναφέρει χαρακτηριστικά στο Euractiv, εκπρόσωπος της Entelios, μίας από τις εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο.
Σήμερα με βάση τους υπολογισμούς της ΕΕ υπάρχουν περί τα 20 GW απόκρισης ζήτησης αλλά το μέγεθος της αγοράς είναι δύσκολο να προσδιοριστεί επειδή δεν υπάρχει μία στάνταρ μέθοδος παρακολούθησης της ευελιξίας και της απόκρισης ζήτησης στην Ευρώπη.
Πολλά αναμένεται να αλλάξουν με τους νέους κανονισμούς που επεξεργάζεται η ΕΕ την περίοδο αυτή, στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης που αναμένεται να οριστικοποιηθεί ως το τέλος του χρόνου. Αλλαγές έχουν ήδη αρχίσει να δρομολογούνται: Μέχρι σήμερα για παράδειγμα οι ανεξάρτητοι aggregators μπορούν να έχουν πρόσβαση στην αγορά μόνον μετά από προηγούμενη συμφωνία με τον προμηθευτή του πελάτη, ο οποίος μπορεί να είναι ένας ανταγωνιστής που προσφέρει παραγωγή ρεύματος. Με την αλλαγή που προωθείται, οι aggregators θα μπορούν να δραστηριοποιούνται χωρίς τη προηγούμενη συναίνεση του προμηθευτή, κάτι που αναμένεται να αλλάξει άρδην την αγορά.
Εξάλλου, υπάρχουν εταιρίες παραγωγής ηλεκτρισμού που δραστηριοποιούνται και στην απόκριση της ζήτησης. Αυτό είναι το παράδειγμα της Γαλλίας, με την Engie. Aλλωστε υπηρεσίες demand response μπορούν να παρέχουν τόσο οι ανεξάρτητοι aggregators όσο και οι καθετοποιημένοι προμηθευτές , ακόμα και οι μεγάλοι καταναλωτές ηλεκτρισμού απ’ ευθείας στο σύστημα.
Σήμερα, η χώρα όπου εφαρμόζεται περισσότερο το demand response είναι η Γαλλία, που ίσως να είναι η χώρα της Ευρώπης με τους περισσότερους aggregators. Σημαντική πρόοδο παρουσιάζουν επίσης η Βρετανία και η Ελβετία , ενώ από την άλλη πλευρά στη Γερμανία, ελάχιστα βήματα έχουν γίνει.
Εκτός Ευρώπης, η αγορά όπου το demand response έχει τη μεγαλύτερη διείσδυση είναι οι ΗΠΑ, απ’ όπου επί της ουσίας ξεκίνησε ο θεσμός αυτός. Το demand response στις ΗΠΑ γνώρισε επιτυχία επειδή η αγορά εκεί ήταν ανοικτή εξ αρχής , δίνοντας την ευκαιρία στους ανεξάρτητους aggregators να ανταγωνιστούν ευθέως με τους παραγωγούς ενέργειας. Στην επιτυχία αυτή συνέβαλε ότι στις ΗΠΑ υπάρχουν και πολλές αγορές επάρκειας ισχύος.
Στην Ευρώπη, οι χώρες όπου έχει σημειωθεί η μεγαλύτερη πρόοδος είναι η Γαλλία και η Ελβετία. Αντίθερα σε άλλες χώρες κυρίως στην ανατολική Ευρώπη αλλά και στη Νότιο Ευρώπη, όπως για παράδειγμα στην Ιταλία και την Ισπανία, το demand response πρακτικά δεν λειτουργεί γιατί οι εθνικοί κανονισμοί στην πράξη δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή την αγορά εξισορρόπησης παρά των μεγάλων μονάδων. Το μέγεθος της ελάχιστης ποσφοράς για συμμετοχή στην αγορά εξισορρόπησης είναι τέτοιο που πρακτικά “πετά” εκτός τους aggregators.
To νέο ρυθμιστικό πλαίσιο που επεξεργάζεται η ΕΕ την περίοδο αυτή μπορεί να δώσει λύσεις και να ανοίξει τις κλειστές αγορές. Στην πράξη όμως, όπως έχει δείξει η ιστορία των διαφόρων ευρωπαϊκών μεταρρυθμίσεων στις αγορές ηλεκτρισμού, θα πρέπει να υπάρξει στενή παρακολούθηση της κάθε αγοράς, ειδικά στις λεπτομέρειες των εθνικών κανονισμών για να διασφαλιστεί ότι οι αγορές εξισορρόπησης και ισχύος θα είναι ανοικτές στη νέα γενιά παικτών, τους aggregators.
Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, για να ενισχυθεί ο νέος θεσμός θα πρέπει :
- να ανοίξουν όλες οι αγορές στην απόκριση της ζήτησης και στις αποκεντρωμένες πηγές ηλεκτρισμού
- να προσδιοριστεί ένα πλαίσιο που θα επιτρέπει την πρόσβαση στην αγορά όλων των παικτών, συμπεριλαμβανομένων των ανεξάρτητων aggregators
- να αλλάξει το ρυθμιστικό πλαίσιο για τους Διαχειριστές των Δικτύων Διανομής, ώστε να μπορούν και αυτοί να αγοράζουν ευελιξία από την αγορά, όταν η διαδικασία αυτή είναι πιο αποτελεσματική από πλευράς κόστους, σε σχέση με την επένδυση στα δίκτυα.
Οι καταναλωτές
Ας σημειωθεί ότι και οι τρεις αυτοί παράμετροι περιλαμβάνονται στις προτάσεις της Κομισιόν για την μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρισμού. Υπάρχουν και άλλα ζητήματα όμως, όπως για παράδειγμα η άμεση συμμετοχή των καταναλωτών στη νέα αγορά μέσω των έξυπνων μετρητών και των ενδείξεων σε πραγματικό χρόνο.
Στο σημείο αυτό έρχεται το μοντέλο της δυναμικής τιμολόγησης του ηλεκτρισμού για τα νοικοκυριά, μέτρο που επίσης περιλαμβάνεται στους νέους, υπό επεξεργασία κανονισμούς. Τα δυναμικά τιμολόγια τα βρίσκουμε ήδη στη Φινλανδία και την Εσθονία, για τη Γαλλία όμως είναι μία εντελώς ασυνήθιστη πρακτική. Σε χώρες, όπου οι καταναλωτές έχουν συνηθίσει να έχουν φθηνό ρεύμα και προκαθορισμένα τιμολόγια, όπως πχ η Γαλλία, ενδεχομένως να είναι δύσκολο για τους πελάτες να αποδεχθούν τις αλλαγές. Αυτό που έχει σημασία είναι να υπάρχουν πολλές επιλογές. Ο καταναλωτής δηλαδή να μπορεί να διαλέξει αν θέλει προκαθορισμένο ή δυναμικό τιμολόγια, ή αν προτιμά να συνεργαστεί με έναν aggregator. Ηδη στην Ευρώπη υπάρχουν ετιαρίες aggragators που απευθύνονται στα νοικοκυριά. Εκτιμάται δε ότι όσο μπαίνουν στην καθημερινότητα των καταναλωτών νέες μονάδες ηλεκτρισμού, όπως πχ τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα ή οι αντλίες θερμότητας, τόσο περισσότεροι θα είναι οι πελάτες εκείνοι που θα θέλουν να επωφεληθούν από τη δυναμική τιμολόγηση -είτε απ’ευθείας μέσω του έξυπνου μετρητή τους- είτε με τη συμβολή ενός aggregator.
