Ο περιορισμός της κλιματικής αλλαγής απαιτεί τη σταδιακή κατάργηση και των τριών ορυκτών καυσίμων: άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Όπως τονίζουν ερευνητές, τα κλιματικά μοντέλα και οι συζητήσεις των πολιτικών ηγεσιών βασίζονται υπερβολικά στην εξάντληση του άνθρακα, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες που εξαρτώνται από αυτόν.
Αντίθετα, λένε οι ειδικοί, απαιτείται μια δικαιότερη και πιο ρεαλιστική ισορροπία των προσπαθειών μετριασμού, πράγμα που σημαίνει μεγαλύτερη έμφαση στην εξάλειψη του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Αυτό, μάλιστα, σημαίνει μεγαλύτερη προσπάθεια από τον παγκόσμιο βορρά, ακόμη και όταν όλες οι χώρες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στον παγκόσμιο νότο, τερματίζουν την παραγωγή άνθρακα το συντομότερο δυνατό.
Ειδικότερα, ο περιορισμός της ποσότητας άνθρακα που μπορούν να επιτύχουν οι χώρες θεωρείται επείγουσα προτεραιότητα για τον περιορισμό της παγκόσμιας θέρμανσης. Εξάλλου, ο άνθρακας είναι το πιο πλούσιο σε άνθρακα από όλα τα ορυκτά καύσιμα και η καύση του έχει συμβάλει τα μέγιστα στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Για πρώτη φορά σε διεθνείς συνομιλίες, στο Σύμφωνο της Γλασκώβης για το κλίμα του 2021, οι διαπραγματευτές συμφώνησαν να «καταργήσουν σταδιακά» τη χρήση άνθρακα για να αποτρέψουν την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας που υπερβαίνει τους 1,5°C.
Η πρωτοκαθεδρία του άνθρακα στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα οφείλεται εν μέρει στη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η οποία έχει επινοήσει διάφορα «μονοπάτια» για την ανάσχεση της θέρμανσης στους 1,5°C. Οι επιστημονικές εκτιμήσεις δίνουν προτεραιότητα στην ταχεία σταδιακή κατάργηση της καύσης άνθρακα όχι μόνο για την ένταση άνθρακα από καύσιμα και την ανάγκη να περιοριστεί η συσσώρευση CO2 στην ατμόσφαιρα, αλλά και επειδή διατίθενται εναλλακτικές λύσεις παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας από ΑΠΕ.
Οι ερευνητές τονίζουν επίσης τη σημασία της απαλλαγής από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τον τομέα της ενέργειας στην αρχή της πράσινης μετάβασης, ώστε να μπορέσουν άλλοι τομείς, όπως οι μεταφορές και η βιομηχανία, να λειτουργούν με καθαρή ηλεκτρική ενέργεια από το δίκτυο.
Όλη αυτή η αντιμετώπιση ρίχνει το βάρος σε ορισμένα έθνη να μειώσουν τις εκπομπές γρηγορότερα από άλλα. Η πλειονότητα της παγκόσμιας χρήσης άνθρακα μπορεί να βρεθεί σε αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Κίνα και η Ινδία. Εδώ, τεράστιες μονάδες παραγωγής ενέργειας και λοιπές βιομηχανίες βασίζονται σε άνθρακα που είναι φθηνός και άφθονος σε σύγκριση με άλλα ορυκτά καύσιμα. Διαμορφώνοντας ως λύση για την κλιματική αλλαγή την αφαίρεση του άνθρακα, αυτές οι χώρες πρέπει να δεσμευτούν για ταχεία απαλλαγή από τον άνθρακα την επόμενη δεκαετία. Είναι απίθανο, ωστόσο, οι χώρες αυτές που εξαρτώνται από τον άνθρακα να είναι σε θέση να απορρίψουν το καύσιμο τόσο γρήγορα όσο συστήνεται σε θεωρητική βάση.
Άρα, άλλα ορυκτά καύσιμα, δηλαδή το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, πρέπει να καταργηθούν πιο γρήγορα για να αντισταθμιστεί η βραδύτερη έξοδος του άνθρακα. Κάτι τέτοιο θα μεταθέσει την ευθύνη για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής στις ανεπτυγμένες χώρες.
Εκτιμάται ότι η ενέργεια από άνθρακα θα πρέπει να καταργηθεί σταδιακά στην Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική περισσότερο από δύο φορές ταχύτερα από οποιαδήποτε ιστορική μετάβαση ισχύος για συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας συγκρίσιμου μεγέθους. Και αυτό είναι απίθανο να επιτύχει σε οποιαδήποτε μεγάλη αναπτυσσόμενη χώρα που εξαρτάται από τον άνθρακα.
Ένα πιο εφικτό μονοπάτι για την εξάλειψη του άνθρακα θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τους στόχους που τέθηκαν από την Powering Past Coal Alliance (PPCA) , έναν διεθνή συνασπισμό χωρών που ιδρύθηκε το 2017. Η PPCA ευνοεί ένα διαφοροποιημένο χρονοδιάγραμμα για την έξοδο από την ενέργεια από άνθρακα, με τις πλούσιες χώρες να είναι πρώτες έως το 2030 και ο υπόλοιπος κόσμος μέχρι το 2050.
Αυτοί οι στόχοι αντικατοπτρίζουν το πώς οι αναπτυσσόμενες χώρες εξαρτώνται περισσότερο από τον άνθρακα και έχουν λιγότερα χρήματα για να επενδύσουν στην πράσινη μετάβαση, αλλά φέρουν λιγότερη ιστορική ευθύνη για την πρόκληση της κλιματικής αλλαγής.
Αυτός ο διαφοροποιημένος ρυθμός θα έθετε αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, στο όριο ταχύτητας των ιστορικών μεταβάσεων. Με άλλα λόγια, θα τους πρόσφερε έναν δρόμο προς την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές που είναι δύσκολος, αλλά εφικτός. Αυτή η τροχιά θα έβλεπε τις ανεπτυγμένες χώρες να μειώνουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά περίπου 50% γρηγορότερα σε σύγκριση με μονοπάτια χωρίς τη δικαιότερη κατανομή των προσπαθειών που προτείνει η PPCA.
Ως εκ τούτου, αντιστρέφεται το αφήγημα από τις διαδοχικές συνόδους κορυφής για το κλίμα: οι ανεπτυγμένες και όχι οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι αυτές που πρέπει να κάνουν περισσότερα βραχυπρόθεσμα για να περιορίσουν την υπερθέρμανση. Υπάρχουν, επίσης, σημαντικές συνέπειες για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, που πρέπει να περιοριστούν σταδιακά ακόμη πιο γρήγορα.
