Τα θεμέλια στα οποία στηρίζεται η σχέση της Αμερικής με την Κίνα κλονίστηκαν την περασμένη εβδομάδα.
Οι καθοριστικές εξελίξεις ήταν η διολίσθηση των ΗΠΑ προς τον προστατευτισμό και μια στροφή της Κίνας προς την «ενός ανδρός αρχή».
Για τα τελευταία 40 χρόνια, οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου είχαν και oi δύο ενστερνιστεί την παγκοσμιοποίηση, στηριζόμενες σε προσδοκίες για το πώς θα συμπεριφερθεί η άλλη πλευρά. Οι Κινέζοι υπέθεταν ότι οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να στηρίζουν το ελεύθερο εμπόριο. Οι Αμερικανοί πίστευαν ότι η οικονομική φιλελευθεροποίηση στην Κίνα θα οδηγούσε τελικά και σε πολιτική φιλελευθεροποίηση.
Οι δύο αυτές υποθέσεις έχουν πλέον καταρριφθεί. Την Κυριακή, το Εθνικό Λαϊκό Κογκρέσο της Κίνας ενέκρινε μια συνταγματική μεταρρύθμιση που επιτρέπει στον πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ να είναι ισόβιος πρόεδρος. Τρεις ημέρες νωρίτερα ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε δασμούς στο χάλυβα και στο αλουμίνιο και έγραψε στο Twitter ότι «οι εμπορικοί πόλεμοι είναι καλοί και εύκολο να τους κερδίσεις».
Αλλά η ανέμελη αυτοπεποίθηση του κ. Τραμπ αγνοεί τους κινδύνους που ενέχει το ξέσπασμα ενός εμπορικού πολέμου. Οι κίνδυνοι αυτοί δεν είναι μόνο οικονομικοί: ένας εμπορικός πόλεμος κάνει πιο πιθανό το ενδεχόμενο να παρασυρθούν μια ημέρα οι ΗΠΑ και η Κίνα σε έναν πραγματικό πόλεμο.
Μέχρι σήμερα, οι γεωπολιτικές φιλοδοξίες της ανερχόμενης Κίνας περιορίζονταν από την ανάγκη να κρατάει τις αγορές της Δύσης ανοιχτές. Αλλά αν ο προστατευτισμός των ΗΠΑ κλιμακωθεί, τότε οι υπολογισμοί της Κίνας θα αλλάξουν. Είναι πράγματι κάτι παραπάνω από πιθανό οι δασμοί του κ. Τραμπ να αποτελούν απλά την πρώτη κίνηση σε έναν εμπορικό πόλεμο. Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν την περασμένη εβδομάδα ήταν παγκόσμιας εμβέλειας και δεν επιφέρουν άμεσα σημαντικές επιπτώσεις στην Κίνα. Αλλά οι μελλοντικοί δασμοί, ειδικά αν βάζουν στο στόχαστρο την πνευματική ιδιοκτησία, είναι πιθανό να στοχεύουν απευθείας κατά του Πεκίνου. Άλλωστε ο Πίτερ Ναβάρο, υπεύθυνος του Λευκού Οίκου για θέματα εμπορίου, είναι ο συγγραφέας ενός βιβλίου που ονομάζεται «Θάνατος από την Κίνα».
Η οικονομική πρόκληση της Αμερικής στην Κίνα έρχεται την στιγμή που ένα όλο και πιο σίγουρο για τον εαυτό του Πεκίνο ετοιμάζει την δική του ιδεολογική και γεωπολιτική πρόκληση στην Ουάσιγκτον. Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Σι, η Κίνα έχει ξεκινήσει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα κατασκευής τεχνητών νησιών στην Νότια Σινική Θάλασσα, για να ενισχύσει τις αξιώσεις της σε γη και θάλασσα. Ο ευρύτερος στόχος είναι να βάλει τέλος στην κυριαρχία των ΗΠΑ στο δυτικό Ειρηνικό, την περιοχή με τις πιο σημαντικές θαλάσσιες διαδρομές.
Την ίδια στιγμή, ο νέος απολυταρχισμός του Πεκίνου δεν προωθείται απλά ως μια μέθοδος διακυβέρνησης που ταιριάζει στην Κίνα, αλλά και ως ένα εναλλακτικό παγκόσμιο μοντέλο για την δυτική δημοκρατία.
Όσο οι δύο χώρες οδεύουν προς μια σύγκρουση για το εμπόριο, τα εδάφη και την ιδεολογία, τόσο πιθανότερο είναι να αυξηθεί το αίσθημα της αδικίας και στις δύο πλευρές. Οι πρόεδροι της Κίνας και της Αμερικής είναι και οι δύο εθνικιστές που συχνά ενισχύουν τα αισθήματα πληγωμένης εθνικής υπερηφάνειας. Ο κ. Τραμπ έχει ισχυριστεί ότι ο κόσμος γελάει με την Αμερική και ότι η Κίνα έχει βιάσει τις ΗΠΑ. Ο κ. Σι έχει υποσχεθεί να ηγηθεί μιας «μεγάλης ανανέωσης» του κινεζικού λαού που θα θάψει επιτέλους τον «αιώνα της ταπείνωσης» που ξεκίνησε το 1839, όταν η χώρα δέχθηκε εισβολή και ένα μέρος της μετατράπηκε σε αποικία.
Η ανάδυση ηγετών όπως ο κ. Τραμπ και ο κ. Σι αντανακλά ευρύτερες ιδεολογικές μετατοπίσεις και στις δύο χώρες. Τριάντα χρόνια στάσιμων ή μειούμενων μισθών για την πλειοψηφία των Αμερικανών εργαζομένων έχουν υπονομεύσει την πίστη στην παγκοσμιοποίηση και στο ελεύθερο εμπόριο στις ΗΠΑ.
Ο κ. Τραμπ ήταν η πιο δυνατή φωνή του προστατευτισμού στις προεδρικές εκλογές του 2016. Αλλά ακόμα και η αντίπαλος του, η Χίλαρι Κλίντον, αναγκάστηκε να αποκηρύξει την συμφωνία ελεύθερου εμπορίου των χωρών του Ειρηνικού (TPP) που κάποτε υπερασπιζόταν.
Οι τελευταίοι Αμερικανοί πρόεδροι πίστευαν ότι ο καπιταλισμός θα δράσει ως Δούρειος Ίππος, υπονομεύοντας την μονοκομματική εξουσία στην Κίνα. Όπως είχε πει κάποτε ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος: «Να έχουμε ελεύθερες εμπορικές συναλλαγές με την Κίνα και ο χρόνος είναι με το μέρος μας».
Το αμερικάνικο κατεστημένο πίστευε ότι μια πιο φιλελεύθερη Κίνα θα ήταν λιγότερο πιθανό να προκαλέσει τις ΗΠΑ στο διεθνές στερέωμα. Μια από τις βασικές αρχές του φιλελεύθερου διεθνισμού είναι πως οι δημοκρατίες δεν πολεμούν η μία την άλλη. Αλλά οι πολιτικές εξελίξεις στην Κίνα του Σι έχουν διαψεύσει τις προσδοκίες της φιλελεύθερης διεθνιστικής κοσμοαντίληψης που διαμόρφωσε διαδοχικές αμερικάνικες προεδρίες. Η Κίνα δεν έχει γίνει πιο δημοκρατική. Ούτε είναι πλέον πρόθυμη να ζει ήσυχα σε μια παγκόσμια τάξη που έχει σχεδιαστεί και κυριαρχείται από τις ΗΠΑ.
Οι αλλαγές αντανακλούν ένα αυξανόμενο αίσθημα εθνικής ισχύος εντός της Κίνας, που έχει αναδείξει νέες ιδέες και στοχαστές. Στην περίοδο πριν από τον Σι, οι Κινέζοι ηγέτες και ακαδημαϊκοί ήθελαν να τονίζουν την αμοιβαία εξάρτηση ανάμεσα στη χώρα τους και τις ΗΠΑ. Το συνηθισμένο επιχείρημα ήταν πως η ραγδαία εξέλιξη της Κίνας λαμβάνει χώρα σε έναν κόσμο στον οποίο κυριαρχούν οι ΗΠΑ και ως εκ τούτου δεν υπάρχει νόημα στην αμφισβήτηση των ΗΠΑ. Αλλά αυτή η κινεζική εκδοχή του φιλελεύθερου διεθνισμού δεν είναι πλέον η κυρίαρχη λογική στο Πεκίνο. Τελευταία οι Κινέζοι διανοούμενοι έχουν αρχίσει να υποστηρίζουν πως ο «κόσμος του οποίου ηγούνται οι ΗΠΑ είναι ένα κουστούμι που δεν μας κάνει πλέον», όπως δήλωσε ο Φου Γινγκ, επικεφαλής της επιτροπής διεθνών σχέσεων του Εθνικού Λαϊκού Κογκρέσου.
Ο νέος αυτός συνδυασμός μιας προστατευτικής και εθνικιστικής Αμερικής και μιας πιο ενεργητικής και εθνικιστικής Κίνας είναι δυνητικά εκρηκτικός. Αλλά υπάρχουν και πτυχές της ιδεολογίας του κ. Τραμπ που καθιστούν λιγότερο πιθανή μια σύγκρουση.
Σε αντίθεση με όλους τους προκατόχους του, ο Αμερικανός πρόεδρος δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την προώθηση της δημοκρατίας σε άλλες χώρες. Είναι πιθανό να τον αφήνει αδιάφορο η πορεία του κ. Σι προς μια «ενός ανδρός αρχή».
Ίσως ακόμα και να τον φθονεί για αυτό...
